W Polsce pojawiła się inicjatywa nadania rzece Odrze osobowości prawnej. Projekt ustawy zakłada powołanie reprezentacji rzeki, która mogłaby bronić jej praw przed sądem. To pionierskie rozwiązanie ma na celu skuteczniejszą ochronę ekosystemu Odry i może stać się przełomem w polskim prawodawstwie dotyczącym środowiska.
Odra, druga co do długości rzeka w Polsce, od lat boryka się z problemami wynikającymi z działalności człowieka. Katastrofa ekologiczna z 2022 roku, która doprowadziła do masowego śnięcia ryb, unaoczniła potrzebę wprowadzenia skuteczniejszych mechanizmów ochrony tego cennego ekosystemu. W odpowiedzi na te wyzwania, Fundacja Osoba Odra zaproponowała obywatelski projekt ustawy, który nadaje rzece osobowość prawną.
"Osobowość prawna dla rzek to taka konstrukcja, w której rzeka przestaje być przedmiotem, rzeczą w świetle prawa. Staje się podmiotem. Dobrym przykładem osobowości prawnej są fundacje, stowarzyszenia czy firmy, które prawo rozpoznaje jako podmiot. Uważamy, że tak samo prawo może rozpoznawać również elementy przyrody." - mówi dr Stanisław Kordasiewicz z Uniwersytetu Warszawskiego, członek Rady Fundacji Osoba Odra,
Projekt ustawy przewiduje powołanie 15-osobowego Komitetu Reprezentantów Odry, w skład którego wejdą przedstawiciele różnych środowisk: 3 osoby mianowane przez Skarb Państwa, 4 osoby wyznaczone przez samorządy gmin, przez które przepływa Odra i 8 osób wybranych przez organizacje społeczne zajmujące się ochroną środowiska oraz przedstawicieli grupy inicjatywnej promującej nadanie osobowości prawnej Odrze.
Komitet ten miałby za zadanie reprezentować rzekę w sprawach prawnych, opracowywać strategię jej ochrony oraz monitorować jej wdrażanie. Dodatkowo, wsparciem merytorycznym dla Komitetu Reprezentantów byłby 10-osobowy Komitet Naukowy Odry, składający się z ekspertów w dziedzinie ochrony środowiska.
Nadanie Odrze osobowości prawnej oznaczałoby, że rzeka zyskałaby prawa, takie jak prawo do istnienia,
do swobodnego przepływu, do naturalnej ewolucji jako ekosystem, prawo do zachowania różnorodności biologicznej, czy prawo do regeneracji swoich zasobów.
W praktyce oznaczałoby to możliwość dochodzenia tych praw przed sądem przez powołaną reprezentację. Takie rozwiązania funkcjonują już w innych krajach. Przykładem jest rzeka Whanganui w Nowej Zelandii, która w 2017 roku została uznana za osobę prawną po wieloletnich staraniach Maorysów.
Obecnie inicjatorzy projektu prowadzą zbiórkę 100 tysięcy podpisów, które są niezbędne do wniesienia obywatelskiego projektu ustawy pod obrady Sejmu. Jeśli inicjatywa zakończy się sukcesem, Polska może stać się jednym z pionierów w dziedzinie prawnej ochrony przyrody w Europie. O tym, gdzie można taki podpisł złożyć, informuje strona www.osobaodra.pl.
Wprowadzenie takiego rozwiązania wymaga jednak szerokiej debaty publicznej oraz konsultacji z różnymi środowiskami. Pojawiają się pytania dotyczące praktycznych aspektów funkcjonowania takiej ustawy, m.in. czy Odra mogłaby być pozywana, a jeśli tak, to kto ponosiłby odpowiedzialność w przypadku przegranej.
"Ta zmiana pozwoliłaby też na stworzenie długofalowej strategii dbania o Odrę. To jest jedno z zadań komitetu reprezentantów, żeby taką strategię opracować, a potem monitorować jej wdrożenie." - zauważa dr Kordasiewicz.
Inicjatywa nadania Odrze osobowości prawnej to krok w kierunku zmiany postrzegania przyrody nie tylko jako zasobu do eksploatacji, ale jako partnera, którego prawa należy respektować i chronić.
